AMSTERDAM

Mira de Vries:
Herdenking Vermoorden door Psychiaters 1939 - 1945

Dames en Heren,

Vandaag worden op verschillende plaatsen in de wereld de tussen 1939 en 1945 door psychiaters vermoorde mensen herdacht.

Ik kan mij voorstellen dat wij in Nederland zuchten: wéér een herdenking. Moeten alle vermoorde groepen herdacht woorden? Het antwoord is ja, want níét herdenken is herhalen.

Maar déze groep, wat hebben wíj daar mee te maken? zullen sommigen zich afvragen. De vermoorde mensen waren hoofdzakelijk Duitsers. De moordenaars waren hoofdzakelijk Duitsers.

Ja, de vermoorde mensen waren hoofdzakelijk Duitsers, maar ze werden niet vermoord omdat ze Duitsers waren. Ze werden vermoord omdat ze afwijkte van normen die artsen gesteld hadden, normen voor gedrag, geloof, intelligentie, maatschappelijke vaardigheid, lichamelijke perfectie, en financieel functioneren. Wanneer Joden, Zigeuners, mensen met donkere huid of homosexuelen vermoord werden, konden sommige mensen zuchten, "Gelukkig, ik ben niet Joods, Zigeuner, donker of homosexueel." Maar niemand kon denken "Gelukkig, ik ben niet gebrekkig" want gebrekkigheid kan iedereen overkomen. Het gedachtengoed van de moordenaar-artsen stopte ook niet bij de grenzen van Duitstalige landen. Ook wij waren potentieel deel van de doelgroep van het massamoordprogramma geweest. Daarom herdenken ook wij vandaag de vermoorden. Níét herdenken is herhalen.

Wie waren de mensen die we vandaag herdenken? De namen van de meesten zijn ons onbekend. Hoeveel waren het? Volgens Fredric Wertham, zelf een Duitse psychiater die in 1922 naar de Verenigde Staten is geëmigreerd, gaat het in Duitsland alléén al om minstens 275.000 mensen. Van hoevelen er in Oostenrijk zijn omgebracht kon ik geen bron vinden, alleen dat hele ziekenhuizen waren leeg gehaald. Een andere bron meldt dat ook in bezet Frankrijk 40.000 mensen door psychiaters zijn omgebracht. In Polen werden de bewoners van inrichtingen dood geschoten door de bezetter. Mogelijk is 400.000 een reële schatting. Zigeuners en Joden, wiens massamoord eveneens een "hygiënische maatregel" werd beschouwd door de nazis, zijn niet bij dit getal inbegrepen. We noemen de moord van vier of acht mensen tegelijk al "massamoord." Getallen zoals 400.000 zouden ons kunnen doen over het hoofd zijn dat het gaat om individuen, beroofd van het leven omdat de artsen van die tijd dat geneeskundig noodzakelijk achtte. Die individuen herdenken wij hier vandaag, want níét herdenken is herhalen.

Wie waren hun moordenaars? Tientallen van hún namen zijn bekend. Zij waren vooraanstaande wetenschappers en artsen, hoogleraren aan universiteiten, directeuren van psychiatrische ziekenhuizen, mannen én vrouwen. In hun privéleven werden ze beschouwd als lieve, zachtaardige, idealistische mensen. Ze hadden de beste bedoelingen. Velen hadden publicaties op hun naam staan die vandaag de dag nóg aangehaald worden in studieboeken die jonge artsen bestuderen. Níét herdenken is herhalen.

Over de moorden bestaan misverstanden, vaak gebaseerd op wat we graag zouden wíllen geloven. Een misverstand is dat de psychiaters tegen hun wil hebben gehandeld. Ze zouden hebben gemoeten van Hitler, onder straffe van wat dan ook. De werkelijkheid is omgekeerd.

De psychiaters hebben Hitler gelobbyd om hun zogenaamd "euthanasie programma" te mogen uitvoeren. Het was een logisch uitvloeisel van het sterilizatieprogramma waaronder in Duitsland vanaf 1934 400.000 mannen, vrouwen en kinderen onvrijwillig onvruchtbaar waren gemaakt, vaak vanwege de meest triviale aandoeningen. De sterilizaties stopte in 1939. Het was een kleine stap van sterilizatie naar moord. Trouwens, het hoofd van dat sterilizateprogramma, de arts Ernst Rüdin, werd gesponsord door de Amerikaanse Rockeffeler Stichting, niet door de nazis. De meeste met dwang gesterilizeerde mensen zijn later vermoord.

Alhoewel het idee al langer bestond, vooral in Engeland en de Verenigde Staten, kreeg het massamoordprogramma gestalten in een wetenschappelijk boek geschreven in Leipzig in 1920. De schrijvers waren de jurist Karl Binding en de psychiater Alfred Hoche, allebei hoogleraren. Binding en Hoche pleitte in hun boek om het menselijk ras te zuiveren door allerlei afwijkende mensen eruit te verwijderen. Dat er ook per ongeluk iemand zonder afwijking omgebracht zou kunnen worden erkende zij, maar in naam van een toekomstige maatschappij zonder afwijkende mensen achtte zij dat risico gerechtvaardigd.

De ideeën van Binding en Hoche werden razend populair in en buiten Duitsland. Hoogleraren en afdelingshoofden van medische faculteiten in Berlijn, Heidelberg, Bonn, en Würzburg organiseerde congressen om politiek en justitie te overtuigen van deze ideeën. De American Psychiatric Association bepleitte adoptie van het programma in de Verenigde Staten, waar onvrijwillige sterilizaties na 1945 nog uitgevoerd werden. De Britse "Eugenics Society" bestond al vóór het massamoordprogramma van de Duitse psychiaters. Ook in Zwitserland en andere Europese landen gingen er stemmen op voor eugenica. Van Adolf Hitler hadden Binding en Hoche toen ze hun boek schreven nog niet gehoord. Omgekeerd, Hitler werd sterk beïnvloed door de ideeën die indertijd in de psychiatrische mode waren.

Psychiaters werden niet gedwongen om mee te doen. Er zijn gevallen bekend, alhoewel zeer weinig, van psychiaters die weigerden. Zij werden verder niet lastig gevallen door de nazis of door andere artsen zo lang zij niet in het openbaar zich uitspraken tegen het programma.

Een tweede misverstand is dat de moordenaars uitzonderingen waren, enkele heethoofden, dat het ging om incidenten of excessen. Onmogelijk. Voor iedere vermoorde werden allerlei formaliteiten doorlopen, registraties, vragenlijsten in vier kopieën, commissie dít en commissie dát, beslissing zús en beslissing zó, stempel van díe en handtekening van díé. Niet één van de vermoorde mensen is lichtzinnig of achteloos omgebracht. Om het selectieproces zuiver te houden mochten psychiaters niet beslissen over de bewoners van hun eigen inrichting. We kennen trouwens vandaag de dag in Nederland nog steeds het begrip, de "onafhankelijke psychiater", die niet de eigen behandelaar is.

De massamoorden werden gepleegd uit ideologie. In 1941 werd in het psychiatrische ziekenhuis Hadamar de dood van de tien duizendste bewoner gevíérd. Het naakte lijk werd tijdens een ceremonie in bijzijn van de verzamelde artsen en personeel de crematie-oven in geduwd. Er was muziek bij, een parodie van een religieus ritueel uitgevoerd door een psychiater, en alle medewerkers ontvingen een flesje bier cadeau.

Een derde misverstand is dat de meeste psychiaters het zelf niet wisten of niet mee deden. In feite werden enkel eminente psychiaters uitgenodigd om mee te doen. De architecten van het massamoordprogramma waren toppsychiaters. De selectie van candidaten voor het massamoordprogramma waren psychiaters, tientallen zo niet honderden psychiaters die op al die commissies zaten. De moorden werden uitgevoerd door psychiaters. De gaskamers en crematoria werden in opdracht van psychiaters opgericht in vijf psychiatrische ziekenhuizen en een voormalige gevangenis, dat uitsluitend werd gebruikt om mensen uit inrichtingen om te brengen. Psychiaters zelf draaide de gaskranen open, terwijl andere psychiaters door een spiekraampje in de muren van de gaskamers toekeken hoe daar mensen langzaam stikten. In inrichtingen waar geen gaskamers waren hebben psychiaters willig meegewerkt door hun bewoners op transport te zetten naar gaskamers. Of ze brachten ze om met psychofarmaca. Andere bewoners werden op een zogenaamd wetenschappelijk dieet gezet, en werden opzettelijk omgebracht met ondervoeding. Vooral duizenden kinderen zijn met psychofarmaca en ondervoeding vermoord.

Een vierde misverstand is dat de moorden werden gepleegd uit medeleven met het veronderstelde leed van de vermoorden. Dit argument werd met succes gepleit in diverse processen die later zijn gevoerd tegen psychiatrische massamoordenaars. Nog afgezien dat de moorden bepaald niet humaan werden uitgevoerd, nog afgezien dat de bewoners van de inrichtingen niet om de dood hadden gevraagd, het gíng niet alleen om zieke mensen en zwaar gehandicapten. De criteria werden steeds breder gesteld: kinderen met niet-volmaakt-gevormde oren, kinderen die in hun bed plaste, ouderen die niet meer zo vlot waren, mensen die blind of doof waren, of weleens epileptische aanvallen kregen, veteranen van de eerste wereld oorlog die in dienst een ledemaat hadden verloren, en mensen die uit gebrek aan een aantoonbare afwijking "schizofreen" werden genoemd. Sommige mensen hadden helemaal geen afwijkingen, maar waren in de zorg terecht gekomen, als ze volwassenen waren, bijvoorbeeld omdat ze dakloos of werkeloos waren, of kruimeldieven. Voor sommige mensen bereikte een opdracht van de rechtbank om ze vrij te laten de inrichting na dat ze al vermoord waren. Sommige van de kinderen die ten prooi vielen aan de massamoorden waren opgenomen wegens problemen thuis.

Toen de inrichtingen dreigde onderbezet te raken vanwege de massamoorden, en dus de banen van de psychiaters op de tocht kwamen te staan, werden families thuis bezocht door psychiaters die hun overhaalde Oma of Opa naar een inrichting te brengen waar er gespecializeerde zorg voor hun zou zijn. Psychiaters bedreigde ouders dat ze hun uit de ouderlijke macht zouden laten zetten als ze medische zorg voor hun kinderen bleven weigeren. Die "zorg" was moord.

Het vraagstuk of de doelen van de psychiaters zuiver medisch waren, is omstreden. In hun boeken, artikelen, voordrachten and brieven, wezen ze herhaaldelijk op de economische voordelen van het massamoord programma. De natie zou de kosten van zorg voor niet-productieve mensen bespaard worden. De vermoorde mensen zouden hun bezittingen, woningen, kleren en gebruiksvoorwerpen achter laten. De lichamen zelf hadden economische waarde. Gouden tanden werden verzameld. Van het vet kon zeep gemaakt worden, tassen van de huid, matrassen van het haar, en, natuurlijk, de hersenen werden gretig ontvangen door collega artsen voor wetenschappelijk onderzoek. De winst werd zorgvuldig bij gehouden door het Centrale Bureau voor Boekhouding in Berlijn. Ik wil u eraan herinneren, dit waren psychiatrische inrichtingen. De zogenaamde moordkampen waren pas later, in 1941 opgericht. Ik persoonlijk ben onder de indruk dat de psychiaters niet gemotiveerd waren door economische belangen, maar wel dit argument hebben gebruikt voor propagandistische doeleinden.

Sommige psychiaters zijn in 1941 overgeplaatst van werk in psychiatrische inrichtingen naar werk in concentratiekampen. Tijdens het proces van één zo'n psychiater werd hij gevraagd, "Hoe kon je zomaar overstappen van het selecteren van psychiatrische patiënten naar het selecteren van gewone mensen?" Blijkbaar begreep de steller van de vraag niet, wat de psychiater wel wist. Zijn antwoord was: "Er is geen verschil." Psychiatrische patiënten zijn evenals wij allemaal mensen.

Een vijfde misverstand is dat de psychiatrische moorden in 1941 stopte.

In 1941 heeft Hitler de directeur van het massamoordprogramma, Karl Brandt, gesproken. Wát precies besproken is staat niet op schrift. De bronnen die ik heb geraadpleegd zijn verdeeld over het vraagstuk of Hitler zijn toestemming voor het massamoordprogramma introk, of alleen verzocht het programma te matigen. Ook over de rede dat Hitler dat verzoek maakte zijn de bronnen verdeeld. Sommigen stellen dat Hitler bezweek voor de publieke opinie, zoals verwoord werd door priesters, buurtbewoners van de crematoria, en dissidente psychiaters. Anderen stellen dat Hitler zich zorgen maakte over het moraal onder de soldaten, die tijdens een bezoek thuis ontdekte dat kleine zus of oma op mysterieuze wijze was verdwenen. Of de soldaten vreesden dat als ze gewond raakten, ze zelf candidaat zouden worden voor het massamoordprogramma. Een derde mogelijkheid is dat Hitler een andere bestemming had toegewezen aan de gaskamers. Die werden immers in 1941 bij de psychiatrische ziekenhuizen gedemonteerd, verscheept naar het oosten, en weer opgericht in concentratie-moordkampen. Teams van psychiaters en verpleegkundigen reisden met de gaskamers mee om de commandanten van de concentratie-moordkampen te instrueren in hun gebruik.

Maar de massamoord van gepsychiatrizeerde mensen ging in 1941 en daarna door, ook zonder gaskamers. Psychofarmaca en opzettelijke verhongering waren al massaal gebruikt om patiënten om te brengen, en werden na 1941 de hoofdmethode voor de massamoorden. Omdat de massamoorden niet meer de goedkeuring van de overhad hadden, en omdat er niet meer zoveel bureaucratie aan verbonden was, werden ze later genoemd "wilde euthanasie." De meeste historici zijn het eens dat er na 1941 zelfs meer massamoorden op mensen in inrichtingen werden gepleegd dan in de twee voorgaande jaren. In 1945 hebben Amerikaanse soldaten 20 kinderen kunnen redden door de psychiatrische inrichting Eglfing-Haar met getrokken geweren te bevrijden. Misschien leven een deel van die kinderen nu nog.

De namen van veel concentratie-moordkampen herkennen we, omdat we de mensen die erin vermoord werden herdenken. Zonder de techniek die dóór psychiaters vóór gepsychiatrizeerde mensen was ontwikkeld was ook de geschiedenis van de concentratie-moordkampen anders geweest. Het wordt tijd dat we de mensen die in de psychiatrische ziekenhuizen vermoord werden herdenken, want níét herdenken is herhalen.

Hoe is het afgelopen met de duizenden psychiaters en anderen die de massamoorden hebben gepleegd? Enkelen, onder andere Karl Brandt, directeur van het massamoordprogramma, en Paul Nitsche, zijn vertegenwoordiger, zijn in Neurenberg geëxecuteerd. Veel andere hoge functionarissen in het massamoordprogramma hebben straf ontlopen door zelfmoord te plegen. Werner Heyde, die de gaskamers heeft goedgekeurd en persoonlijk geïnspecteerd, heeft twaalf jaar geleefd en gewerkt onder een valse naam, alhoewel zijn identiteit bekend was onder zijn collega's. Daarna is hij alsnog ontmaskerd en heeft zelfmoord gepleegd. Enkele psychiaters hebben lichtte straffen gekregen, zoals Valentin Falthauser die had meegewerkt aan de dood van 300 mensen. Hij werd veroordeeld tot drie jaar gevangenisstraf, iets meer dan 3½ dagen per vermoorde mens. Een andere psychiater, de dikke Pfannmüller, die naast volwassenen meer dan 120 kleuters heeft zogenaamd op natuurlijk wijze laten sterven, namelijk door ze opzettelijk te laten dood verhongeren, heeft per vermoorde kleuter hoogstens zes dagen in de gevangenis door gebracht. De meeste psychiaters die niet zelfmoord hebben gepleegd zijn vrij gesproken, als er al proces tegen hun gevoerd werd, en honderden hebben hun carrières gewoon voort gezet, zij het in Europa, zij het in de Verenigde Staten. Onder anderen hebben zij een nieuwe generatie psychiaters opgeleid. Een van de meest prominente medewerkers aan de massamoorden, de psychiater Werner Villinger, kreeg na de oorlog van de West Duitse overheid een medaille, en heeft in 1950 op uitnodiging van de Verenigde Staten deelgenomen aan een Witte Huis conferentie over kinderen en jeugd. Een andere massamoordenaar, Fredrich Maurz was in 1948 een van de oprichters van de World Federation of Mental Health. Die informatie is niet te vinden op hun website. In de jaren tachtig heeft een Amerikaanse schrijver tientallen artsen die hadden mee gewerkt aan de massamoorden geïnterviewd. Dat kon, want ze leefde en werkte in vrijheid. Ook de andere betrokkenen, verpleegkundigen, ziekenverzorgers, administrateurs, studenten, apothekers, farmaceuten, bouwers van de gaskamers en crematoria, allemaal zijn vrijuit gegaan.

Een van de deelnemers aan de processen in Neurenberg was de Amerikaanse psychiater Leo Alexander. Het was hij die voorkwam dat de gedwongen sterilizaties beschouwd zouden worden als strafbare daden, immers, in de Verenigde Staten werden evengoed mensen gedwongen gesterilizeerd. Maar ook rechters in latere processen toonde sympathie voor het massamoordprogramma, vandaar de geringe straffen en vele vrijspraken. We moeten niet vergeten dat de Duitse justitie had meegewerkt aan het massamoordprogramma.

In voorbereiding op deze toedracht vroeg ik mij af of de publicaties van de massamoordenaars nu nog in Nederland gelezen kunnen worden. Ik raadpleegde de bibliotheekcatalogi van de Vrije Universiteit en de Universiteit van Amsterdam. Welnu, Karl Brandt, hoofd van het massamoordprogramma, later geëxecuteerd, vele treffers. En ja, ik heb de treffers van de juiste Karl Brandt geteld, want er zijn inderdaad meerdere auteurs die zo heten. Paul Nitsche, ook geëxecuteerd, 5 treffers. Het proefschrift van Pfannmüller, de kleutermartelaar, ligt bij de UvA ter inzage. Max de Crini(s), de Berlijnse hoogleraar die de gaskamers van Sonnenstein inspekteerde met door het spiekraampje toe te kijken, 6 treffers. Werner Catel, de expert op het gebied van massamoord op kinderen, treffers. Berthold Kihn, de grote administratieve massamoordenaar, treffers. Villinger, die ik eerder noemde, een publicatie van 1958, lang na het eind van het nazibewind. En zo vond ik treffers voor de meeste namen die ik intypte. Het boek van Binding en Hoche dat de aanzet gaf voor de uitroeiing ligt in de VU bibliotheek. Wie weet hoeveel publicaties van massamoordende psychiaters door artsen in opleiding in Nederland bestudeerd worden.

Mein Kampf van Hitler is ook volop verkrijgbaar. Ik pleit niet voor censuur. Maar het verschil tussen Hitler en de psychiatrische massamoordenaars is dat ieder klein kind in Nederland wéét dat Hitler een massamoordenaar was. De namen van de psychiatrische massamoordenaars, die de inspiratie van Hitler waren, zijn ons onbekend. Ik pleit dus, dat we bekendheid geven aan wat er gebeurd is. De Fransen zeggen, l'histoire se repete. L'histoire se repete alleen wanneer we l'histoire niet kennen. Om de beschamende geschiedenis te kennen moeten we de slachtoffers herdenken. Níét herdenken is herhalen.

Waarom zijn deze moorden niet eerder in Nederland herdacht? Waarom worden ze verzwegen? Zou het zijn omdat we nog altijd psychiaters gebruiken om afwijkende mensen uit ons midden te verwijderen?

Hedendaagse psychiaters hebben niet het doel massamoord te plegen. Toch zijn er parallellen. Tegenwoordig spreken we niet over het volk maar over "de maatschappij". Psychiaters worden nog altijd opgeleid om de mens te zien als lichaam en genen. Alhoewel de lettergreep "psych" betekent ziel, speelt de ziel ook in de moderne biopsychiatrie geen rol. In plaats van massamoord hebben we nu massamedicatie. De grens tussen gesedeerd en dood is een stukje verlegd. Hiermee doel ik op een getuigenis van een van de psychiaters in Neurenberg, dat het niet zo veel uit maakte of iemand gesedeerd of dood was. De onaangetoonde en onbewijsbare diagnoses die toen in de overlijdingsberichten stonden staan nu in de medische dossiers. Ouders van kinderen worden nog altijd onder druk gezet door psychiaters. De deuren van sommige inrichtingen zijn nog altijd aan twee kanten op slot, waardoor "patiënten" ingesloten en journalisten uitgesloten blijven. Dissident psychiaters die zich niet laten meeslepen met de massa worden nog altijd door hun collega's zwart gemaakt en uitgesloten.

Ook het pseudomedische jargon speelt nog steeds een rol. Toen heette geweld "zorg", moord heette "euthanasie", dood door farmaca heette "natuurlijke dood", mens heette "patiënt" en onbegrepen heette "schizofreen". Tegenwoordig zijn daar termen bij gekomen, zoals "therapietrouw" en "ziekte-inzicht" om het onderwerpen aan psychiaters aan te geven.

De symbiotische relatie tussen arts en overheid is nu meer dan ooit overeind, een mariage à cenvenance tussen de wet en de wetenschap, tussen justitiële macht en medicijnen, waarbij de zelfbeschikking van de individu een ondergeschikte rol speelt.

Dames en heren, wij zijn van plan hier volgend jaar weer te staan herdenken, want níét herdenken is herhalen.

Wij roepen psychiaters en andere artsen, psychiatrisch en andere verpleegkundigen, hoogleraren, docenten en studenten, allen die zich direct of zijdelings met zorg voor opgenomen mensen te maken hebben, op om ook hier volgend jaar te komen staan en met ons mee te herdenken, want níét herdenken is herhalen.

Wij roepen politici, juristen, rechters, ambtenaren, zorgverzekeraars, bestuurders van instellingen en universiteiten, en ieder ander die direct of zijdelings administratief betrokken is bij het beslissen over het lot van mensen die "patiënt" genoemd worden op om ook hier volgend jaar te komen staan en met ons mee te herdenken, want níét herdenken is herhalen.

Wij roepen de leiders en praktizerenden van alle religies en levensbeschouwingen die ons land rijk is, en alle burgers van alle beroepen op om ook hier volgend jaar te komen staan en met ons mee te herdenken, want níét herdenken is herhalen.

Wij roepen gepsychiatrizeerde mensen op, wie nog kán lopen, praten, denken, voelen, herinneren en zelfstandig handelen, om ook hier volgend jaar te komen staan en met ons mee te herdenken, want níét herdenken is herhalen.

Wij roepen overheden op om de namen van de mensen in psychiatrische inrichting die ten prooi vielen aan de massamoorden te publiceren. En vertel ons bij iedere naam de leeftijd waarop die persoon vermoord werd, en vertel ons de medische diagnose waarmee die persoon veroordeeld werd. Laat ons een beeld vormen van die mensen, zodat wij kunnen onthouden dat het inderdaad ménsen waren, zoals wijzelf. Laat ons hun herdenken, want níét herdenken is herhalen.

Wij herdenken hier vandaag rond 400.000 mannen en vrouwen, kinderen en ouderen, minder en meer validen, slachtoffers van de wetenschappelijke normen en waarden van hun tijd, slachtoffers van de architecten van de uitroeiing, die geselecteerd en vermoord werden door de psychiaters die pretendeerde in hun en ons belang te handelen. Mogen hun zielen zegen vinden in deze herdenking.

Dames en heren, ik stel voor dat we de herdenking sluiten met een minuut stilte.

Vereniging voor Medische en Therapeutische Zelfbeschikking in Nederland (MeTZelf)
MeTZelf-owner@yahoogroups.com

---

Bronnen:
A Sign for Cain, Fredric Wertham
Mass Murderers in White Coats, Lenny Lapon
The War Against Children, Peter Breggin
Nazi Doctors, Robert J. Lifton
Racial Hygiene, Medicine under the Nazis, Robert Proctor
Cleansing the Fatherland, Nazi Medicine and Racial Hygiene, Götz Aly et al;
Death and Deliverance, "Euthanasia" in Germany 1900-1945, Michael Burleigh
The Origins of Nazi Genocide, From Euthanasia to the Final Solution, Henry Friedlander
Hitler's Willing Executioners, Daniel Jonah Goldhagen
Hempel, A German child who was allowed to turn back from the gas chamber: 1940 - 1942, Elvira Manthey
http://www.psychiatrie-erfahrene.de/reading_english.htm
http://www.wfmh.com
http://www.pharmapolitics.com
http://www.interlog.com/~mighty/essays/nurses.htm
http://www.holocaust-trc.org/hndcp.htm

HOME
Impressum + Datenschutz